Σε μια περίοδο που το Κυπριακό βρίσκεται στον πάγο ένεκα των απαράδεκτων θέσεων της τουρκικής πλευράς για λύση δύο κρατών και κατά την οποία οι προσπάθειες συνεχίζονται για επιστροφή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, η συμφωνία της Πύλας τον Οκτώβριο του 2023 δικαίως προκάλεσε αισθήματα ευφορίας από τη μία και την άλλη πλευρά της γραμμής αντιπαράταξης. Η συμφωνία ουσιαστικά χαρακτηρίστηκε ως νίκη της διπλωματίας με προϋποθέσεις θετικού αποτυπώματος στη δημιουργία κλίματος για επανέναρξη των συνομιλιών. Δύο χρόνια μετά η ευφορία αποδείχθηκε ένα συναίσθημα της στιγμής, οι δε ελπίδες και προσδοκίες ότι η συμφωνία της Πύλας μπορούσε να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στις προσπάθειες επίλυσης του πολιτικού προβλήματος εξανεμίστηκαν. Η συμφωνία της Πύλας βρίσκεται στα αζήτητα και αν υπάρχει μια αμυδρή ελπίδα να βγει από τον αναπνευστήρα, αυτή είναι η αλλαγή ηγεσίας στην τουρκοκυπριακή κοινότητα. Διπλωματικές πηγές στη Λευκωσία εκτιμούν πως για τον νέο ηγέτη των Τ/κ η συμφωνία της Πύλας θα είναι ένα στοίχημα προκειμένου να μην εξανεμιστούν οι προσδοκίες που προκλήθηκαν από την εκλογή του στην ηγεσία της τ/κ κοινότητας. Από την άλλη, οι ίδιες αλλά και κυβερνητικές πηγές δεν παραβλέπουν το γεγονός ότι ο Τουφάν Ερχιουρμαν δεν μπορεί να αγνοήσει τον παράγοντα Τουρκία που στην περίπτωση της Πύλας αποδείχθηκε ότι είχε και έχει τον πρώτο και τελευταίο λόγο στην εφαρμογή των συμφωνηθέντων.

Το παρασκήνιο

Κεντρικό πρόσωπο στη συμφωνία της Πύλας ήταν ο Καναδός διπλωμάτης, ειδικός αντιπρόσωπος του γ.γ. του ΟΗΕ στην Κύπρο, Κόλιν Στιούαρτ. Σε μια περίοδο που καταγραφόταν δυσκολία στην υλοποίηση ακόμα και μέτρων χαμηλής πολιτικής, η επίτευξη συμφωνίας τον Οκτώβριο του 2023 αποτέλεσε μεγάλη επιτυχία για τον συνεργάτη του γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος βρισκόταν σε τροχιά συνταξιοδότησης. Ωστόσο, δύο χρόνια μετά ο Κόλιν Στιούαρτ αποχωρούσε απογοητευμένος όπως δήλωνε από την Κύπρο, βάζοντας στο ίδιο καλάθι τα δύο μέρη. Την ίδια στάση, λένε οι πληροφορίες της «Κ», κρατούσε και στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις που είχε με πολιτικά πρόσωπα και διπλωμάτες μετά την αθέτηση των συμφωνηθέντων από την τουρκική πλευρά. Πρόσωπα με τα οποία συνομιλούσε ο διπλωμάτης των Η.Ε. έλεγαν στην «Κ» πως ακόμα και τη χρονική περίοδο που οι κατοχικές δυνάμεις τορπίλισαν τη συμφωνία που αφορούσε την οικιστική ανάπτυξη, ο ίδιος συνέχιζε να επιμένει πως «το μόνο που απέμεινε για εφαρμογή της συμφωνίας ήταν η πολιτική βούληση και από τις δύο πλευρές», παραγνωρίζοντας πως ο κατοχικός στρατός ήταν αυτός που σταμάτησε τις εργασίες του σχεδίου οικιστικής ανάπτυξης που είχε συμφωνηθεί.

Γκρίζα σημεία

Η συμφωνία της Πύλας έλαβε επίσημο χαρακτήρα με μια φειδωλή ανακοίνωση των Η.Ε. στις 9 Οκτωβρίου 2023. «Επετεύχθη συμφωνία για ρυθμίσεις που θα επιλύσουν τη συνεχιζόμενη κατάσταση στην Πύλα. Εξακολουθούν να συζητούνται ορισμένες λεπτομέρειες, αλλά η συμφωνία-πλαίσιο θα τεθεί σε ισχύ σήμερα». Η αναφορά σε ορισμένες λεπτομέρειες που αφέθηκαν σε δεύτερο στάδιο από τον Κόλιν Στιούαρτ προκειμένου η συμφωνία να τύχει αποδοχής από όλες τις πλευρές, ενδεχομένως να είναι και η καρδιά του ναυαγίου. Δύο χρόνια μετά διπλωματικές πηγές αποκάλυψαν στην «Κ» πως ο τότε ειδικός αντιπρόσωπος του γ.γ. των Η.Ε. έλεγε σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις πως η συμφωνία που επιτεύχθηκε δεν ήταν ενιαία και για τα δύο μέρη. «Ήταν συμφωνία εκ του σύνεγγυς. Η μία συμφωνία με την άλλη δεν εφαπτόταν 100%». Δηλαδή ο ίδιος παραδεχόταν πως άλλα συμφώνησε με την Κυπριακή Δημοκρατία και άλλα με την τουρκική πλευρά. Παρά ταύτα, ο ίδιος επέμενε πως η συμφωνία ήταν άρτια και το μόνο πρόβλημα που εντόπιζε ήταν στην εφαρμογή της. Ωστόσο, ο Καναδός διπλωμάτης δεν διευκρίνισε ποτέ αν στις εκκρεμείς λεπτομέρειες συγκαταλεγόταν και η θέση των κατοχικών δυνάμεων για την οικιστική ανάπτυξη, οι οποίες μετά από 13 μέρες δεν επέτρεψαν τις εργασίες. Επί του προκειμένου ενδιαφέρον έχουν διπλωματικές εκτιμήσεις που ενδεχομένως να δίνουν μια εξήγηση. «Δεν έγινε σαφής και συγκεκριμένη οριοθέτηση ούτε του χώρου ούτε της διαδοχής των εξελίξεων. Δεν υπήρξε πλήρης συνεννόηση».

Η συμφωνία

Η συμφωνία της Πύλας προέκυψε μετά την ένταση και τα επεισόδια που προκλήθηκαν στην περιοχή τον Αύγουστο του 2023 όταν οι κατοχικές δυνάμεις ξεκίνησαν την κατασκευή του δρόμου Άρσους-Πύλας παραβιάζοντας το στάτους κβο της νεκρής ζώνης. Με βάση όσα έγιναν γνωστά, η συμφωνία μεταξύ άλλων προέβλεπε:

- Ολοκληρωμένο σχέδιο ανάπτυξης για αρμονική συνύπαρξη Ε/κ και Τ/κ της περιοχής.
- Προστασία του καθεστώτος της νεκρής ζώνης.
- Αντιμετώπιση των τουρκικών προκλήσεων.
- Αποτροπή στρατιωτικού πλεονεκτήματος των κατοχικών δυνάμεων.

Η συμφωνία έτυχε θερμής υποδοχής από τις δυο πλευρές στην Κύπρο, το τουρκικό ΥΠΕΞ, την Ε.Ε. και τα Η.Ε. που δεσμεύθηκαν για την εφαρμογή της. Η υλοποίηση της συμφωνίας ξεκίνησε στις 23 Οκτωβρίου 2023 με την εκτέλεση εργασιών εκατέρωθεν της γραμμής αντιπαράταξης. Με βάση τη συμφωνία, οι εργασίες στην περιοχή προς τις ελεύθερες περιοχές προνοούσαν τη δημιουργία 400 οικοπέδων για την οικιστική ανάπτυξη. Εργασίες που πραγματοποιήθηκαν χωρίς κανένα εμπόδιο μέχρι τις 6 Νοεμβρίου όταν επενέβησαν οι κατοχικές δυνάμεις και τις σταμάτησαν. Το πρώτο ζήτημα που παραμένει αδιευκρίνιστο είναι το κατά πόσο η τουρκική πλευρά είχε συμφωνήσει για την οικιστική ανάπτυξη σε περιοχή πλησίον του τουρκικού φυλακίου. Το δεύτερο, αν η τουρκική πλευρά αθέτησε συμφωνηθέντα. Όπως είπε στην «Κ» ο κοινοτάρχης Πύλας Σίμος Μυτίδης, μέχρι τις 6 Νοεμβρίου οι εργασίες για τα 400 οικόπεδα συνεχίζονταν απρόσκοπτα και χωρίς ο κατοχικός στρατός να προβάλει εμπόδια. Ο ίδιος θεωρεί πως οι Τούρκοι αθέτησαν τη συμφωνία προκειμένου να ολοκληρώσουν τις δικές τους εργασίες που αφορούσαν την κατασκευή 9,5 από τα 10 χιλιόμετρα του δρόμου Άρσους-Πύλας.

Η οικιστική ανάπτυξη

Με γκρίζο το σημείο της συμφωνίας στο κατά πόσο οι κατοχικές δυνάμεις είχαν συμφωνήσει για τις εργασίες της οικιστικής ανάπτυξης ή απλώς παραπλάνησαν προκειμένου να ολοκληρώσουν σε μεγάλο βαθμό τον δρόμο Άρσους-Πύλας, ανησυχίες για ζητήματα ασφάλειας είχαν διατυπωθεί και από ε/κ πλευράς. Συγκεκριμένα, όπως πληροφορείται η «Κ», η Εθνική Φρουρά ανησυχούσε για το ενδεχόμενο οι κατοχικές δυνάμεις να αποκτήσουν στρατιωτικό πλεονέκτημα από την αποναρκοθέτηση της περιοχής με αντιαρματικές νάρκες. Η οικιστική ανάπτυξη της περιοχής επελέγη ως φυσικό αντίμετρο σε μια ενδεχόμενη προέλαση των κατοχικών δυνάμεων, οι οποίες με βάση τις στρατιωτικές εκτιμήσεις μέσα σε μια ώρα θα μπορούσαν να είναι στη Λάρνακα, έλεγαν διπλωματικές και στρατιωτικές πηγές στην «Κ».

Οι ανεκπλήρωτες προσδοκίες

Τη συμφωνία από πλευράς Δημοκρατίας χειρίστηκε ο Τάσος Τζιωνής, σύμβουλος Ασφαλείας. Η αντίδραση της κυβέρνησης στην επίσημη ανακοίνωση των Η.Ε. ήταν ιδιαιτέρως θερμή σε μια περίοδο που το Προεδρικό δεχόταν πυρά για την αδυναμία επίτευξης συμφωνίας για διάνοιξη άλλων οδοφραγμάτων. Σήμερα η κυβέρνηση κρατά χαμηλούς τόνους σε μια προσπάθεια η συμφωνία να βγει από τον πάγο και να υλοποιηθεί. Η εκλογή Τουφάν Ερχιουρμαν πιστεύεται ότι μπορεί να προκαλέσει κάποια κινητικότητα, ωστόσο και εδώ οι προσδοκίες είναι ελάχιστες. Η πρώτη συνάντηση του Προέδρου της Δημοκρατίας με τον ηγέτη της τ/κ κοινότητας μπορεί να πραγματοποιήθηκε σε θετικό κλίμα, ωστόσο και εδώ αυτό το οποίο αποφασίσθηκε ήταν η πεπατημένη. Υλοποίηση Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης σε επίπεδο διαπραγματευτών. Σε τοπικό επίπεδο παρατηρείται στάση αναμονής για μια νέα πρωτοβουλία των Η.Ε. Πάντως, ο κοινοτάρχης της Πύλας απέφυγε να εντοπίσει ενδεχόμενα κενά στη συμφωνία, στηρίζοντας την προσπάθεια του Κόλιν Στιούαρτ, ο οποίος κατά τον κ. Μυτίδη προσπάθησε να δώσει λύση μέσα από την οποία να είναι κερδισμένες και οι δύο πλευρές.