Βασίλης Κωστούλας

Η δεύτερη φάση της εκεχειρίας στη Γάζα περιλαμβάνει τη συγκρότηση μιας διεθνούς δύναμης ασφαλείας στην περιοχή, η οποία θα επιτρέψει την περαιτέρω απόσυρση του ισραηλινού στρατού. Προϋπόθεση όμως είναι η απενεργοποίηση της Χαμάς ως στρατιωτικής απειλής, γεγονός που δυσχεραίνει την επίλυση του διπλωματικού παζλ στην περιοχή.

Ενας αριθμός μαχητών της οργάνωσης βρίσκεται μάλιστα παγιδευμένος σε υπόγειες σήραγγες πίσω από την ισραηλινή γραμμή ελέγχου, συνιστώντας απειλή για την ίδια την εκεχειρία· το Ισραήλ αρνείται να τους επιτρέψει τη διαφυγή στα εδάφη της Χαμάς και μεσολαβητές προσπαθούν να βρουν μια λύση για την άρση του αδιεξόδου. Οι συγκεκριμένοι θύλακοι φέρονται υπεύθυνοι για τις πρόσφατες επιθέσεις εναντίον των ισραηλινών δυνάμεων, οι οποίες προκάλεσαν αντίποινα που διακινδύνευσαν την κατάπαυση του πυρός.

«Η πρώτη φάση του σχεδίου Τραμπ –κατάπαυση του πυρός και ανταλλαγή κρατουμένων– έχει σχεδόν ολοκληρωθεί, αλλά όχι πλήρως: η Χαμάς εξακολουθεί να κρατάει τις σορούς τριών Ισραηλινών ομήρων. Η δεύτερη φάση, η οποία αφορά τη δημιουργία μιας διεθνούς δύναμης για την αποστρατιωτικοποίηση στη Λωρίδα της Γάζας, δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί. Η Χαμάς αρνείται να συνεργαστεί και το Ισραήλ θέτει ως όρο οποιασδήποτε πολιτικής ανασυγκρότησης τον πλήρη αφοπλισμό της οργάνωσης. Οι ΗΠΑ φαίνεται πως εξετάζουν ένα μοντέλο σταδιακής εφαρμογής. Αλλά χωρίς έναν σαφή μηχανισμό επιβολής, ο αφοπλισμός παραμένει μια πολιτική διακήρυξη και όχι μια πρακτική διαδικασία», τονίζει στην «Κ» η Νεόμι Νόιμαν, αναλύτρια στο The Washington Institute, πρώην στέλεχος της Υπηρεσίας Ασφαλείας του Ισραήλ. Η ίδια προσθέτει χαρακτηριστικά: «Χωρίς τον αφοπλισμό της Χαμάς και άλλων τρομοκρατικών οργανώσεων, το σχέδιο Τραμπ –παρά τις καλές προθέσεις– είναι απίθανο να πετύχει. Πώς θα πραγματοποιηθεί ο αφοπλισμός; Ποιο είναι το χρονοδιάγραμμα για την ισραηλινή αποχώρηση και την ημερομηνία εισόδου μιας νόμιμης παλαιστινιακής δύναμης; Στο μεταξύ, τόσο το αμερικανικό σχέδιο όσο και το πρόσφατο ψήφισμα των Ηνωμένων Εθνών αγνοούν την προβληματική εικόνα που εκπέμπει η Δυτική Οχθη. Δύο χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου, οι Παλαιστίνιοι εξακολουθούν να μαστίζονται από εσωτερική διχόνοια, έλλειψη ικανής και νόμιμης ηγεσίας, και αδυναμία διατύπωσης ενός ενωτικού οράματος που θα προσφέρει έναν θετικό ορίζοντα για τον λαό τους».

Η αποστρατιωτικοποίηση, ή αλλιώς αποριζοσπαστικοποίηση, της Γάζας αποτελεί τον παράγοντα-κλειδί για την αποτελεσματική υλοποίηση του ειρηνευτικού σχεδίου Τραμπ. Τεχνοκράτες όπως η Νόιμαν έχουν συνοψίσει τις ενέργειες στις οποίες θα πρέπει να προβούν οι βασικοί παίκτες στη σκακιέρα της Γάζας, αν πραγματικά επιθυμούν τον αφοπλισμό της Χαμάς και την ανάδειξη μιας νέας, μετριοπαθούς, δομής διοίκησης στην περιοχή.

Ως πρώτο βήμα για την πλήρη διάλυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων της οργάνωσης περιγράφεται η συστηματική κατάσχεση όπλων από τα μέλη της και η δημιουργία κεντρικών χώρων συλλογής τους, υπό διεθνή εποπτεία. Επιπλέον προκρίνεται η παροχή κινήτρων για την αποστράτευση και την επανένταξη σε ένα νέο παλαιστινιακό σώμα εκπαίδευσης δυνάμεων ασφαλείας που θα ελέγχεται από τους εγγυητές της ειρηνευτικής συμφωνίας. Στο μεταξύ θα πρέπει να εφαρμοστούν μηχανισμοί ελέγχου των συνόρων, ιδίως στο τμήμα Αιγύπτου – Γάζας, για την αποτροπή του λαθρεμπορίου όπλων και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης στη διαδικασία της αποστρατιωτικοποίησης. Εξίσου κρίσιμη είναι αφενός η σταδιακή αποκατάσταση των πολιτικών υποδομών, αφετέρου η ποινικοποίηση των όποιων αυτόκλητων ένοπλων ομάδων.

«Σημαντική είναι η διάκριση μεταξύ των μαχητών της Χαμάς με στρατιωτικούς ρόλους και των πολιτικών υπαλλήλων που έλαβαν μισθούς από την οργάνωση. Οι μαχητές θα πρέπει να υποβληθούν σε αφοπλισμό και, εάν είναι απαραίτητο, σε κράτηση ή συμμετοχή σε προγράμματα απεμπλοκής. Ωστόσο, οι πολιτικοί υπάλληλοι που δεν εμπλέκονται στην άσκηση βίας –εκπαιδευτικοί, εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης κ.ο.κ.– μπορούν να επανενταχθούν ταχύτερα μέσω προγραμμάτων πολιτικής αποκατάστασης, με την επιφύλαξη των ελέγχων ασφαλείας. Σε όλες τις περιπτώσεις η επανένταξη θα πρέπει να υποστηριχθεί με οικονομική βοήθεια, επαγγελματική κατάρτιση και ψυχοκοινωνική υποστήριξη», αναφέρεται σε κείμενο εργασίας του The Washington Institute, το οποίο θίγει επίσης την ανάγκη αντιμετώπισης της εξτρεμιστικής προπαγάνδας: «Θα πρέπει να κλείσουν τα κανάλια μέσων ενημέρωσης που ελέγχονται από τη Χαμάς και να δημιουργηθεί μια ανεξάρτητη αρχή επικοινωνίας, η οποία θα στοχεύει στην απαγόρευση των εξτρεμιστικών μηνυμάτων. Η τεχνοκρατική, απολιτική παλαιστινιακή επιτροπή που προτείνεται στο σχέδιο των 20 σημείων, υποστηριζόμενη από διεθνείς παράγοντες όπως ο Τόνι Μπλερ, μπορεί να χρησιμεύσει ως κατάλληλο πλαίσιο για τη διαχείριση αξιόπιστης πολιτικής επικοινωνίας, την ενσωμάτωση τοπικών και διεθνών εμπειρογνωμόνων, και τη διασφάλιση της ροής πληροφοριών χωρίς εξτρεμιστικές επιρροές. Ταυτόχρονα θα πρέπει να αναμένεται από τις ξένες κυβερνήσεις να παρέχουν εγγυήσεις ότι δεν θα υποστηρίξουν τη Χαμάς, διασφαλίζοντας ότι η νέα μεταβατική αρχή θα έχει το μονοπώλιο στη διακυβέρνηση, στην ασφάλεια και στην επικοινωνία».

Ωστόσο, για να είναι ρεαλιστική η αλλαγή του σκηνικού θα πρέπει να «τρέξει» ταυτόχρονα η αμιγώς θετική ατζέντα για τον τοπικό πληθυσμό. Η πλήρης απελευθέρωση της ανθρωπιστικής βοήθειας στην περιοχή, η οποία με τη σειρά της θα στερήσει από τη Χαμάς και ένα βασικό εργαλείο επιρροής, οι επενδύσεις σε υποδομές, η δημιουργία απασχόλησης και η οργάνωση της εκπαίδευσης θα πρέπει να θεωρούνται εκ των ων ουκ άνευ για την ανάδειξη μιας πραγματικής εναλλακτικής για τους Παλαιστινίους της Γάζας. Παράλληλα, η συμμετοχή αξιόπιστων τοπικών προσωπικοτήτων στο νέο καθεστώς διοίκησης θα συνεισφέρει στη βιωσιμότητα του εγχειρήματος, για την οποία είναι σε θέση να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο γειτονικές αραβικές χώρες, όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα· η ενεργός συμμετοχή τους θα προσφέρει περιφερειακή νομιμοποίηση – οι ίδιες αποτελούν επιτυχημένα παραδείγματα απαλλαγής από τον σκληροπυρηνικό εξτρεμισμό.

«Η αποριζοσπαστικοποίηση είναι προϋπόθεση για την πολιτική σταθερότητα και οι ΗΠΑ θα πρέπει να ηγηθούν μιας πολυδιάστατης διαδικασίας που θα περιλαμβάνει:

• Ιδρυση ενός προσωρινού Συμβουλίου Πολιτικής Ειρήνης για να κυβερνήσει τη Γάζα μέχρι η Παλαιστινιακή Αρχή να θεσπίσει βαθιές μεταρρυθμίσεις στην ασφάλεια, στην οικονομία, στη διακυβέρνηση και στην εκπαίδευση.

• Εκπαίδευση των παλαιστινιακών δυνάμεων ασφαλείας για την εδραίωση του αφοπλισμού και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.

• Ενδυνάμωση των πολιτικών φορέων που δεν συνδέονται με τη Χαμάς, ιδίως των εκπαιδευτικών, των επιχειρηματιών και των γυναικών.

• Συμμετοχή μετριοπαθών αραβικών κρατών για την παροχή περιφερειακής νομιμότητας.

• Σύνδεση των οικονομικών επενδύσεων με τη μετριοπαθή πολιτική συμπεριφορά.

• Αποκατάσταση των συστημάτων εκπαίδευσης και των μέσων ενημέρωσης, με παράλληλη απομάκρυνση του υποκινούμενου περιεχομένου.

Ο αφοπλισμός και η αποριζοσπαστικοποίηση πρέπει να προχωρήσουν παράλληλα, υπό διεθνή εποπτεία, με την πολιτική ανοικοδόμηση και την υποστήριξη των μετριοπαθών δυνάμεων. Οι ΗΠΑ θα πρέπει να ηγηθούν, κινητοποιώντας παράλληλα τους Αραβες και τους Ευρωπαίους εταίρους», υπογραμμίζει η Νόιμαν.

Η διαδικασία –στην πραγματικότητα– εκκαθάρισης της Χαμάς δεν μπορεί παρά να είναι σταδιακή και χρονοβόρα. Ομως τα πρώτα βήματα θα πρέπει να ξεκινήσουν άμεσα, πριν από όλα για να διασφαλιστεί η ισχύς της ίδιας της εκεχειρίας.