Η ευρωπαϊκή οικονομία κατάφερε μέχρι στιγμής να «επιβιώσει» από την εκτίναξη των αμερικανικών δασμών χωρίς να βυθιστεί σε ύφεση. Ωστόσο, προκειμένου να καταγραφεί κάποια αξιοσημείωτη ανάκαμψη, τα νοικοκυριά θα πρέπει να σηκώσουν ένα μεγάλο βάρος και να ξεπεράσουν τα «τραύματα» των τελευταίων ετών.

Η οικονομία του μπλοκ αναπτύχθηκε με ελαφρώς ταχύτερο ρυθμό το τρίμηνο Ιουλίου – Σεπτεμβρίου και οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν περαιτέρω ανάπτυξη το τελευταίο τρίμηνο του 2025, ένα έτος που κατά γενική ομολογία ήταν δύσκολο.

Το 2026 και έπειτα η ανάπτυξη αναμένεται να ενισχυθεί από τα σχέδια για αύξηση των δαπανών στην άμυνα και για αναβάθμιση των υποδομών στη Γερμανία. Ενα ακόμη βασικό συστατικό για παρατεταμένη περίοδο υψηλότερης ανάπτυξης είναι η αύξηση των καταναλωτικών δαπανών, η οποία όμως κατά πάσα πιθανότητα βασίζεται σε παράγοντες εκτός του ελέγχου της Ευρώπης.

Οι λιανικές πωλήσεις στην Ευρωζώνη υποχώρησαν για άλλη μια φορά τον Σεπτέμβριο και έχουν καταγράψει άνοδο μόνο έναν μήνα από τους τελευταίους πέντε, αποδεικνύοντας ότι οι Ευρωπαίοι συνεχίζουν να δίνουν προτεραιότητα στις αποταμιεύσεις έναντι των δαπανών. Οι λόγοι είναι αρκετοί: κατ’ αρχάς, υπήρχε μια περίοδος κατά τη διάρκεια της πανδημίας που ήταν δύσκολο να ξοδέψει κάποιος χρήματα, επομένως οι αποταμιεύσεις αυξήθηκαν υποχρεωτικά. Η μεταβολή αυτή συνέβη όσο οι αποταμιεύσεις γίνονταν πιο ελκυστικές σε σύγκριση με τα έξοδα, καθώς τα επιτόκια ανέβαιναν. Συγκεκριμένα, όσο η ΕΚΤ ανέβαζε το επιτόκιο αναφοράς από αρνητική περιοχή στο +4% μεταξύ Ιουλίου 2022 και Σεπτεμβρίου 2023, η αποταμίευση κατέστη πολύ ευνοϊκότερη. Εκτός αυτού υπάρχει και το κίνητρο της πρόληψης: οι αποταμιεύσεις από όσους ανησυχούν ότι θα χάσουν τη δουλειά τους ή ότι θα χάσουν μέρος του διαθέσιμου εισοδήματός τους λόγω της εκτίναξης των τιμών. Φαίνεται ότι ιδίως μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, οι Ευρωπαίοι διαχειρίζονται με αυτό τον τρόπο τα χρήματά τους.

«Εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε τις συνέπειες όλων αυτών των σοκ», σχολίασε ο Ντέιβιντ Ράμσντεν, ένας εκ των αναπληρωτών διοικητών της Τράπεζας της Αγγλίας. Η άνοδος στο ποσοστό αποταμίευσης ξεκίνησε το τρίτο τρίμηνο του 2022, προτού η ΕΚΤ ανεβάσει το επιτόκιο αναφοράς αρκετά πάνω από το μηδέν και παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα ακόμη και αφότου άρχισε η νομισματική χαλάρωση. Το δεύτερο τρίμηνο του 2025 τα νοικοκυριά της Ευρωζώνης αποταμίευαν το 15,4% του εισοδήματός τους. Το ποσοστό αυτό είναι πολύ χαμηλότερο από την κορύφωση της πανδημίας στο 25,2%, αλλά εξακολουθεί να είναι αρκετά υψηλότερο από το 12,6% που καταγράφηκε το τελευταίο τρίμηνο του 2019, πριν ξεκινήσει η αναστάτωση.

Και βέβαια, η άλλη όψη της υψηλής αποταμίευσης είναι οι χαμηλές δαπάνες. Οταν οι Ευρωπαίοι εξετάζουν να κάνουν μια αγορά, πολλές φορές το ξανασκέφτονται και αποφασίζουν καλύτερα να κρατήσουν τα χρήματά τους. Στην τελευταία επαφή της με τις επιχειρήσεις του μπλοκ, η ΕΚΤ κατέγραψε αυξημένα επίπεδα «εγκατάλειψης καλαθιού» στις ηλεκτρονικές αγορές, το οποίο αποδεικνύει υψηλή διστακτικότητα.

Ο φόβος των Ευρωπαίων για τις προοπτικές τους δικαιολογείται. Οταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, η Ευρωζώνη είχε αρχίσει να ανακάμπτει από την οικονομική ζημία της πανδημίας. Προς έκπληξη πολλών οικονομολόγων, η Ευρώπη απέφυγε την ύφεση, όσο οι τιμές ενέργειας και τροφίμων εκτινάχθηκαν. Εχοντας περάσει και αυτή την πρόκληση, το 2025 έφερε ένα ακόμη πρόβλημα, καθώς η νέα αμερικανική κυβέρνηση αμφισβήτησε τη μακροχρόνια στρατιωτική συμμαχία με την Ευρώπη και έβαλε νέα υψηλά εμπόδια στο διατλαντικό εμπόριο.

Η διστακτικότητα των Ευρωπαίων να ξοδέψουν εξέπληξε τους κεντρικούς τραπεζίτες και εξηγεί εν μέρει γιατί η οικονομική ανάπτυξη παραμένει ασθενής. Οι οικονομολόγοι της ΕΚΤ προβλέπουν σημαντική άνοδο στις δαπάνες των νοικοκυριών το 2027, αλλά αυτό βασίζεται στην προσδοκία για μια «ήπια πτώση στον ρυθμό αποταμίευσης, όσο οι καταναλωτικές δαπάνες και οι αποταμιεύσεις σταδιακά κανονικοποιούνται».

Οι συνθήκες που έχουν να αντιμετωπίσουν τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά δεν είναι σε καμία περίπτωση συνηθισμένες. Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μια εξαίρεση οκτώ δεκαετιών, ενώ την τελευταία φορά που ο κόσμος αντιμετώπισε αντίστοιχα εμπορικά εμπόδια με αυτά που έβαλε ο Τραμπ ήταν σχεδόν πριν από έναν αιώνα. Πάντως, κάποια στιγμή τα νοικοκυριά μπορεί να αποφασίσουν ότι έχουν αρκετά μεγάλο «μαξιλάρι», ακόμη και για τα πιο ασυνήθιστα σενάρια και να αρχίσουν να ξοδεύουν πιο ελεύθερα. Εναλλακτικά, το ασυνήθιστο μπορεί να αρχίσει να φαίνεται φυσιολογικό. Αν συμβεί έστω κάτι από τα δύο σύντομα, τότε θα αποτελέσει σημαντική ώθηση για τις ευρωπαϊκές οικονομίες.