Γράφει η Ελένη Τζαννάτου
«Το δεξί φρύδι του Μάστορα για Οσκαρ Β΄ Ανδρικού». «Οταν ο Καζαντζίδης άνοιγε δική του εταιρεία για να αποκτήσει τα δικαιώματα των δίσκων του, η Τέιλορ Σουίφτ ήταν αγέννητη». «Περιμένω τη Σοφία Κόπολα να σκηνοθετήσει τώρα το Kaiti/Marinella».
Αυτές είναι μερικές μόνο από τις ξεκαρδιστικές κριτικές των χρηστών που θα βρει κανείς στο Letterboxd για το «Υπάρχω» του Γιώργου Τσεμπερόπουλου. Παρόμοιου ύφους κριτικές θα βρει λίγο-πολύ για κάθε είδους ταινία που θα ψάξει, από σκληρό arthouse μέχρι βαθύ mainstream σινεμά. Αν εντρυφήσει βαθύτερα, εκεί θα βρει και τους ίδιους τους δημιουργούς: ο Μάρτιν Σκορσέζε, έχει τακτοποιήσει σε λίστες τις αγαπημένες του ταινίες, για όσους θέλουν να το ρίξουν στη μελέτη – και είναι ο χρήστης με τους περισσότερους ακόλουθους στην πλατφόρμα (447.552 followers). Ο Φράνσις Φορντ Κόπολα, σε μια στιγμή επιθετικού μάρκετινγκ, βαθμολόγησε πέρυσι από το προφίλ του το δικό του «Megalopolis» με 5/5 αστεράκια και το πρόσθεσε στα αγαπημένα του με μια καρδούλα.
Αν το σινεμά βρίσκεται στα στενά σας ενδιαφέροντα και δεν έχετε ήδη το δικό σας προφίλ στη σινεφίλ πλατφόρμα, σίγουρα κάπου έχετε πετύχει το Letterboxd – σε κινηματογραφικές συζητήσεις, σε ιντερνετικές αναφορές ή σε αποσπάσματα από το κόκκινο χαλί να περιμένει με το μικρόφωνο, σαν κάθε άλλο μέσο, για δηλώσεις.
Κάτι σαν το IMDb, ένα online κινηματογραφικό ημερολόγιο, «το Tinder των σινεφίλ» ή απλώς τα πηγαδάκια έξω από το σινεμά που συνεχίζονται σε ένα app; Το Letterboxd ίσως να είναι όλα τα παραπάνω και αυτή είναι πιθανόν η επιτυχία του, που το έκανε τα τελευταία χρόνια το απόλυτο απάγκιο της σινεφιλίας, που γαλουχεί μια νέα γενιά θεατών.
Η πλατφόρμα που εκτινάχθηκε στην καραντίνα
Ο Μάρτιν Σκορσέζε μπορεί να καυχιέται πως έχει το προφίλ με τους περισσότερους ακολούθους στην πλατφόρμα. [AP Photo/Markus Schreiber]
Για να το πούμε με κινηματογραφικούς όρους, το Letterboxd μοιάζει να έγινε δημοφιλές σχεδόν με cult λογική. Ηταν μια ιδέα που ξεκίνησε ως «ένα Goodreads για ταινίες» το 2011 στη Νέα Ζηλανδία από τους web designers Μάθιου Μπιουκάναν και Καρλ φον Ράντοου. Το 2013 ήταν πλέον «στον αέρα» για το γενικό κοινό, αν και μέχρι το 2020 δεν είχε κανέναν εργαζόμενο πλήρους απασχόλησης.
Τι άλλαξε τότε; Ηρθε η καραντίνα και όλοι το έριξαν στη μαγειρική, στα βιβλία και στις ταινίες. Και κάπου εκεί πολλοί ανακάλυψαν το Letterboxd. Ο άπλετος χρόνος εκείνης της περιόδου έμοιαζε ιδανική συνθήκη ώστε κάποιος να συγκεντρώσει τις ταινίες που έβλεπε -ή και είχε δει γενικά στη ζωή του-, να βάλει βαθμολογίες, να γράψει κριτικές, να φτιάξει λίστες και να βρει στην πλατφόρμα τους φίλους του που έκαναν το ίδιο. Τον Μάρτιο του 2020 η πλατφόρμα αριθμούσε 1,8 εκατ. χρήστες και μέχρι το τέλος του 2021 αυξήθηκαν σε 4,1. Σήμερα, περισσότεροι από 20 εκατ. άνθρωποι δραστηριοποιούνται στο Letterboxd, που από το 2023 έχει εξαγοραστεί σε ποσοστό 60% από την επενδυτική εταιρεία Tiny.
Πράγματι, στην καραντίνα φαίνεται πως παλιοί και νέοι στο Letterboxd συναντήθηκαν. Την περίοδο που το ρητό του Φρανσουά Τριφό περί «τριών ταινιών την ημέρα, τριών βιβλίων την εβδομάδα» που φέρνουν την ευτυχία μπορούσε να βρει επιτέλους την εφαρμογή του, ο δημοσιογράφος και χρήστης της πλατφόρμας Θοδωρής Λέννας έμαθε το Letterboxd: «Μιλώντας τότε για μια ταινία, μια φίλη μού είπε “δες και την κριτική μου στο Letterboxd. Τη ρώτησα τι είναι αυτό. Μου είπε “το Tinder των σινεφίλ, πώς γίνεται να μην το ξέρεις;”. Μου φάνηκε έξυπνη περιγραφή. Εκανα λογαριασμό».
Εσπευσε να βαθμολογήσει τις ταινίες όλων των κλασικών σκηνοθετών που είχε δει μέσα στα χρόνια, ενώ έκτοτε δεν παραλείπει να «λογκάρει», όπως και είναι το ρήμα που χρησιμοποιείται από την κοινότητα του Letterboxd, κάθε ταινία που βλέπει: «Από όταν άνοιξα την εφαρμογή δεν υπάρχει ταινία που να έχω δει και να μην έχω καταχωρίσει με επιμέλεια και βαθμολογία στο προσωπικό μου ημερολόγιο. Σαν η εφαρμογή να με βοηθά να οργανώνω τη ζωή μου για να ανακαλώ στιγμές. Ηταν Μάρτης του ’22 όταν έλιωνα στα νουάρ επειδή όλα έμοιαζαν μάταια, ήταν καλοκαίρι του ’25 και ήμουν λίγο στα χαμένα όταν αποφάσισα να το κάψω στον Ρότζερ Κόρμαν κ.λπ. Εκτός αυτού όμως το Letterboxd σου δίνει την ευκαιρία να ανακαλύψεις ταινίες που θα ανακάλυπτες μόνο συγκυριακά ή μετά από μελέτη», σημειώνει.
Ο κριτικός κινηματογράφου Γιάννης Καντέα-Παπαδόπουλος, από την άλλη, διατηρούσε προφίλ στην πλατφόρμα ήδη από το 2015, χωρίς ωστόσο να είναι ιδιαίτερα ενεργός. «Τα δεδομένα άλλαξαν στα τέλη του 2021, όταν λίγο οι διαδοχικές καραντίνες, λίγο ότι αυξήθηκαν οι γνωστοί μου που το χρησιμοποιούσαν, αποφάσισα να ασχοληθώ παραπάνω. Και τότε, άρχισα να διατηρώ ημερολόγιο με ό,τι έβλεπα. Σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά, το απολαμβάνω ως ένα ψηφιακό προσωπικό αρχείο, όπως συντηρώ και το αντίστοιχο προφίλ μου στο last.fm (σ.σ.: μια παρεμφερής, λιγότερο δημοφιλής πλατφόρμα για μουσική). Επειτα, είναι μια ξεχωριστή απόλαυση να βλέπεις να αποτυπώνονται σε αριθμούς οι ταινίες που βλέπεις μέσα σε έναν μήνα ή και χρόνο, όπως επίσης το πώς αυξομειώνονται με βάση τους ρυθμούς και την όρεξή σου», εξηγεί.
Αστεράκια και «εξυπνάδες»
Παρόλο που το Letterboxd έχει εξελιχθεί σε ένα αρκετά δημοφιλές μέσο (ας πούμε, το «Barbie» της Γκρέτα Γκέργουικ έγινε η πρώτη ταινία που έσπασε το φράγμα των 5 εκατ. κριτικών), έχει καταφέρει εν πολλοίς να μη χάσει τη σινεφίλ ταυτότητά του. Ενδεικτικά, η ταινία με την υψηλότερη βαθμολογία στην πλατφόρμα είναι το «Harakiri» (1962) του Μασάκι Κομπαγιάσι, σε αντίθεση με το IMDb λόγου χάρη στο οποίο τα σκήπτρα κρατά ακόμη το οσκαρικής χροιάς «Τελευταία έξοδος: Ρίτα Χέιγουορθ» (1992).
«Εδώ παρατηρείται μια ισορροπία μεταξύ του σινεφιλικού χιπστερισμού, του casual θεατή και του ψαγμένου, αλλά με μια κοινή παραδοχή πως όλοι μπαίνουμε σε ένα παιχνίδι εντυπωσιασμού του άλλου», θα σχολιάσει και ο Γιάννης Καντέα-Παπαδόπουλος. Πράγματι, στο Letterboxd δεν λείπει η προσδοκία του εντυπωσιασμού, ενίοτε και η εντυπωσιοθηρία, μιας και οι περισσότεροι χρήστες αναλώνονται σε σύντομες, χιουμοριστικές κριτικές που θυμίζουν το περιβάλλον του X. Οχι πως δεν υπάρχουν και οι σε βάθος, σοβαρές κριτικές, αλλά είναι σαν άτυπος κανόνας πως όλοι, όταν θα μπούμε στο Letterboxd θα αναζητήσουμε την «εξυπνάδα».
Στα μάτια του Θοδωρή Λέννα, αυτή η πτυχή του Letterboxd μοιάζει η λιγότερο ενδιαφέρουσα. Παρ’ όλα αυτά, θα βρει «ενδιαφέρον ότι όσοι βρίσκονται στην πλατφόρμα βαθμολογούν ακομπλεξάριστα και απενοχοποιημένα. Αυτό υποδηλώνει μια δική τους πραγματική αγάπη για το σινεμά. Το να δώσεις τέσσερα αστεράκια σε μια rom com ελαφρότητα ή σε ένα b movie τρόμου που είναι αντικειμενικά κακό, μου μοιάζει υγιές».
Μιλώντας ουσιαστικά για μια πλατφόρμα σοσιαλμιντιακή στη βάση της, στο Letterboxd υπάρχουν πάντα και οι εξω-φιλμικοί παράγοντες που παρεισφρέουν στις απόψεις και τις αποτιμήσεις των χρηστών. Ο Θοδωρής Λέννας, λόγου χάρη, φέρνει το παράδειγμα του «Τελευταίου ταγκό στο Παρίσι» (1972) του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι. Μια ταινία που από μεγαλύτερες γενιές αντιμετωπίστηκε λίγο-πολύ σαν αριστούργημα, αλλά στο Letterboxd σχηματίζει μέσο όρο 3,2/5. «Προφανώς, τα νεότερα ακροατήρια ασκούν ένα ιδιότυπο και έμμεσο #cancel στους Μπερτολούτσι και Μπράντο για όσα φρικώδη έκαναν στη Σνάιντερ στην περίφημη σκηνή με το βούτυρο. Ισως -εκτός του παραπάνω- απλώς οι νεότεροι να μην αντιλαμβανόμαστε μια ταινία ως έργο τέχνης αποκομμένο από την πραγματικότητα των γυρισμάτων της», είναι η δική του εξήγηση. Ομοίως, τα 2,6 αστεράκια στο «Μια βροχερή μέρα στη Νέα Υόρκη» (2019) μοιάζουν περισσότερο τιμωρητικά προς το πρόσωπο του Γούντι Αλεν παρά αμιγώς κινηματογραφικά, μιας και ο Νεοϋορκέζος δεχόταν τότε τη μεγαλύτερη κατακραυγή, στο πλαίσιο του #MeToo.
«Σσσς! Δεν μιλάμε στο σινεμά»
Τελικά, μιλώντας για το Letterboxd μπορούμε να μιλάμε για μια συμπαγή σινεφίλ κοινότητα; Ο Γιάννης Καντέα-Παπαδόπουλος το βλέπει ως ένα εφαλτήριο αναζωπύρωσης της σχέσης των θεατών με το σινεμά: «Τα πηγαδάκια έξω από ένα σινεμά, κοινώς, συνεχίζονται στις σελίδες του app. Με αυτόν τον τρόπο, παρόλο που μιλάμε για κάτι εξ ορισμού διαδικτυακό, το ευτύχημα είναι πως το Letterboxd έχει αποδειχθεί κίνητρο για να αυξηθεί η συχνότητα με την οποία πηγαίνει ο κόσμος στον κινηματογράφο. Σαν να επισήμανε ξανά το γεγονός ότι αν θες να είσαι μέρος της συζήτησης και όσων “συμβαίνουν” στο σινεμά πρέπει να συντονιστείς με το τι παίζει στην κοντινότερη αίθουσά σου. Και όχι να περιμένεις να προστεθεί η αφίσα του φιλμ που σε αφορά στο μενού μιας πλατφόρμας. Εννοείται το παραπάνω δεν συμβαίνει σε μαζική κλίμακα, όμως σίγουρα έχει παίξει ρόλο στο ηλιακό κοινό των 15-35, τουλάχιστον», θα πει.
Την ίδια στιγμή, ο σινε-κριτικός παρατηρεί μέσω της πλατφόρμας και ένα αυξημένο ενδιαφέρον για αυτό που ορίζουμε ως arthouse σινεμά. Μέσα από το προαναφερθέν παιχνίδι εντυπωσιασμού «προκύπτει, ξαφνικά, τίτλοι που δεν συζητιούνται να επανέρχονται στην επιφάνεια, σκηνοθέτες να επανεκτιμούνται κ.ο.κ». Το γεγονός, λοιπόν, πως το Letterboxd έχει «και “σουσού” και γνώση» φαντάζει στα μάτια του τρομερά διασκεδαστικό.
Ο Θοδωρής Λέννας δείχνει έναν πιο συγκρατημένο ενθουσιασμό. Εκτιμά μεν την αίσθηση αλληλεπίδρασης που δημιουργεί το μέσο, συνειδητά, δε, δεν δίνει πολύ μεγάλο βάρος στο κομμάτι της κοινότητας, μιας και θεωρεί πως γενικότερα οι θεατές μπαίνουν σε μια δυαδική λογική όταν μιλούν για ταινίες: «Η διαλεκτική για το σινεμά χάνεται ακόμη και διά ζώσης. Πάμε σινεμά και λέμε “μου άρεσε ή δεν μου άρεσε”. Αποφεύγουμε τομές, φοβόμαστε την κουβέντα μην και φανούμε λίγοι. Οπότε στην πλατφόρμα θεωρώ πως υπάρχει επικοινωνία ουσίας», θα σχολιάσει. Και ο προβληματισμός του πάντα επιστρέφει στο «κατά πόσο η πλατφόρμα γίνεται δίαυλος για την πραγματική μας σύνδεση με το σινεμά ή ένας ναρκισσιστικός αυτοσκοπός για να πείσουμε τον εαυτό μας και όποιον άλλον τύχει να μας “ακολουθήσει” ότι πίσω από το προφίλ μας κρύβεται ένας σινε-κριτικός».
Με όλα αυτά τα δεδομένα, μπορεί να δούμε στο μέλλον το Letterboxd να επηρεάζει την ίδια τη μορφή της κριτικής εν γένει και να της δώσει μια πιο σοσιαλμιντιακή ή και ατακαδόρικη διάσταση; Ο Γιάννης Καντέα-Παπαδόπουλος, κρίνοντας εκ πείρας, για την ώρα μάς καθησυχάζει: «Ομολογώ ότι δεν με επηρεάζει, διότι λόγω της φύσης της δουλειάς τις περισσότερες φορές παρακολουθούμε ταινίες προτού κυκλοφορήσουν. Αρα, δεν έχουν σχόλια στο Letterboxd. Ωστόσο, εξαιτίας της εξοικείωσης με τη λογική του σάιτ, έχω παρατηρήσει ότι έμμεσα με έχει βοηθήσει στο να συμπυκνώνω/αποσαφηνίζω την κυρίαρχη σκέψη που μπορεί να έχω για κάτι που είδα. Και άμα μπω στη διαδικασία να γράψω κάτι στην εφαρμογή, να προσπαθώ όσο μπορώ να μην είναι σοβαροφανής χαζομάρα. Δεν τα καταφέρνω πάντα».
