Γράφει η Αλεξάνδρα Σκαράκη

Για τον Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο, ο Φρανκενστάιν δεν είναι απλώς ένα έργο∙ πρόκειται για το κείμενο που τον σημάδεψε. Το μυθιστόρημα της Μέρι Σέλλεϋ από το 1818 αποτελεί, όπως παραδέχεται, την προσωπική του «Βίβλο». Ο βραβευμένος Μεξικανός κινηματογραφιστής, γνωστός για τη βαθιά του σύνδεση με τα παραμύθια και τον γοτθικό κόσμο, ονειρευόταν από παιδί να μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη την ιστορία του τέρατος της αγγλικής λογοτεχνίας.

Επειτα από χρόνια προετοιμασίας και επανειλημμένων προσπαθειών, ο Ντελ Τόρο είδε επιτέλους το όραμά του να ολοκληρώνεται. Η δική του κινηματογραφική εκδοχή στην κλασική ιστορία, «Φρανκενστάιν», που κυκλοφόρησε πρόσφατα στο Netflix, σημειώνει ήδη εξαιρετική πορεία στην πλατφόρμα.

Η ταινία επαναπροσδιορίζει τη ρομαντική νουβέλα της Σέλλεϋ, «Φρανκενστάιν ή ο σύγχρονος Προμηθέας», ως μια ιστορία πατέρα-γιου. Συγκεκριμένα, εστιάζει σε θέματα όπως η συγχώρεση, η αγάπη και τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, μέσα από τα μάτια ενός τραγικού, αλλά τελικά τρυφερού πλάσματος. Απομακρύνεται από το απλό σενάριο της επιστήμης που εκτροχιάζεται, για να εξερευνήσει τη σχέση ανάμεσα στον δημιουργό και τη δημιουργία του, υπογραμμίζοντας ότι η ικανότητα του τέρατος για καλό ή κακό εξαρτάται από τον τρόπο που αντιμετωπίζεται από τους άλλους.

Ο Τζέικομπ Ελόρντι (το πλάσμα) στα γυρίσματα της ταινίας του Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο, «Φρανκενστάιν». Φωτ. Ken Woroner/Netflix

Οπως επισημαίνει στην «Κ» η δρ Σάρον Ράστον, καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας και Δημιουργικής Γραφής στο Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ, «ο Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο άλλαξε αρκετά στοιχεία της ιστορίας: η ταινία τοποθετείται σε διαφορετική εποχή, ορισμένα μέρη παραμένουν αναγνωρίσιμα και ο Βίκτορ Φρανκενστάιν εμφανίζεται ως αριστοκράτης βαρόνος και γιατρός, κάτι που δεν ισχύει στο βιβλίο». Παρ’ όλα αυτά, η δρ Ράστον, που αναλύει λεπτομερώς το έργο της Σέλλεϋ μέσα από βιβλία που έχει γράψει, υπογραμμίζει ότι ο Τζέικομπ Ελόρντι απέδωσε εξαιρετικά την εύγλωττη και ευαίσθητη φύση του πλάσματος, κάτι που δεν είναι εύκολο για έναν ηθοποιό.

Το φιλμ είναι αναμφισβήτητα ένα οπτικό αριστούργημα: η σκηνοθεσία του Ντελ Τόρο, η φωτογραφία, τα ζωντανά χρώματα και τα εντυπωσιακά τοπία συνθέτουν έναν γοητευτικό, σχεδόν παραμυθένιο κόσμο, όπου κάθε λεπτομέρεια είναι προσεγμένη. Και το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι το CGI (εφέ από υπολογιστή) χρησιμοποιείται ελάχιστα. «Αυτό που μου φάνηκε ασυγχώρητο, ωστόσο, είναι το φινάλε: η ταινία αλλάζει εντελώς την ιστορία, καθώς το πλάσμα συγχωρεί τον Βίκτορα Φρανκενστάιν, κάτι που δεν συμβαίνει στο βιβλίο», λέει η Βρετανίδα καθηγήτρια, σημειώνοντας ότι στο πρωτότυπο έργο το πλάσμα μιλάει με βαθιά ευαισθησία για τις δυσκολίες που έχει περάσει, στοιχείο που δημιουργεί ενδιαφέρουσες συζητήσεις.

Από το βιβλίο, στην οθόνη

Η εκδοχή του Ντελ Τόρο επαναφέρει την ευαισθησία του πλάσματος, αλλά η πορεία του Φρανκενστάιν στην ποπ κουλτούρα είναι μακρά και πολυσχιδής. Το μυθιστόρημα της Σέλλεϋ κυκλοφόρησε αρχικά ανώνυμα το 1818, αλλά σύντομα μεταφέρθηκε στη θεατρική σκηνή της Βρετανίας με το «Presumption or the fate of Frankenstein» (1823) του Ρίτσαρντ Μπρίνσλεϊ Πικ, ο οποίος παρουσίασε το πλάσμα ως άφωνο και τρομακτικό. Ακολούθησαν πολλές ακόμα θεατρικές μεταφορές μέσα στις επόμενες δεκαετίες, ενώ οι κλασικές ταινίες του 1930 όπως αυτή του Τζέιμς Γουέιλ με τον Μπόρις Καρλόφ στον πρωταγωνιστικό ρόλο, εδραίωσαν την εικόνα του πλάσματος ως απειλητικού. «Η ταινία συνέβαλε στην ταύτιση της λέξης Φρανκενστάιν με το πλάσμα και όχι με τον δημιουργό του», σημειώνει η δρ Ράστον. Στη συνέχεια, τηλεοπτικές σειρές όπως το «The Munsters», κόμικς της Marvel και παιδικά προγράμματα όπως η σειρά «Frankenstein Jr.» συνέχισαν να αναπαράγουν αυτή την τρομακτική μορφή.

Η εικόνα αυτή έχει αφήσει βαθιά το στίγμα της στη συλλογική συνείδηση. «Οι περισσότεροι δεν καταλαβαίνουν ότι το πλάσμα είναι ένα σκεπτόμενο, λογικό ον που ενεργεί ανάλογα με τον τρόπο που το έχουν αντιμετωπίσει. Συχνά παρουσιάζεται χωρίς κίνητρο», λέει η καθηγήτρια. «Ακόμα και σε πρόσφατα πρότζεκτ όπως η ταινία “Ex Machina“, η σειρά “Penny Dreadful” και άλλα σενάρια γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη, η ιστορία επανέρχεται ως σύμβολο φόνου απέναντι στην επιστήμη».

Η εκδοχή του Ντελ Τόρο επαναφέρει την τρυφερότητα του πλάσματος, χωρίς όμως να μειώνει την επίκαιρη ανησυχία του μυθιστορήματος για την επιστήμη και την ηθική. «Είναι πιο κοντά στην επιστήμη της εποχής απ’ ό,τι πολλοί συνειδητοποιούν», εξηγεί η δρ Ράστον ξαθ εξηγεί πως «το κενό γύρω από το πώς ακριβώς δημιουργείται το πλάσμα αφήνει χώρο να τοποθετήσουμε πάνω του τις σύγχρονες ανησυχίες μας, από την έρευνα με βλαστοκύτταρα μέχρι τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα».

Ο Οσκαρ Αϊζακ ως Βίκτορ Φρανκενστάιν στην ταινία του Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο. Φωτ. Ken Woroner / Netflix

Η πιο πιστή μεταφορά

Η Μέρι Σέλλεϋ δημιούργησε έναν μύθο που απέκτησε δική του ζωή. Η ιδέα της αποδείχθηκε παραγωγική και συνεχίζει να εξελίσσεται μέχρι σήμερα. Η δημοφιλία του έργου είναι τεράστια και αμείωτη, με την εμφάνιση ολοένα και περισσότερων νέων παραγωγών. «Παραμένει επίκαιρο και συναρπαστικό», σημειώνει η δρ Ράστον, συμπληρώνοντας ότι αυτό το χρονικό διάστημα επιμελείται με έναν συνεργάτη ολόκληρο το έργο της Σέλλεϋ για τις πανεπιστημιακές εκδόσεις Oxford University Press. «Πρόκειται για 15 τόμους και περίπου δέκα χρόνια δουλειάς, καθώς ποτέ πριν δεν έχουν εκδοθεί όλα τα έργα της ως συλλογή».

Τη ρωτάμε ποια από τις μεταφορές του μυθιστορήματος στην οθόνη πιστεύει ότι πλησιάζει περισσότερο το πρωτότυπο έργο. «Αρχικά να πω ότι από τις σύγχρονες προσαρμογές, το φιλμ “Young Frankenstein” (1974) του Μελ Μπρουκς είναι αστείο και αγαπημένο, αλλά δεν αποδίδει πλήρως το περιεχόμενο του μυθιστορήματος», απαντά. «Πιστεύω ότι η ταινία του Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο αποτυπώνει καλύτερα το πνεύμα του βιβλίου, παρά τις αλλαγές, όπως η δημιουργία του Βίκτορα ως φρικτού πατέρα για δραματικό αποτέλεσμα».

Και όπως επισημαίνει η δρ Ράστον, «ο Ντελ Τόρο παρουσιάζει τη σχέση του Βίκτορ και του πλάσματος ως καθρέφτες ο ένας του άλλου: ο κυνηγός γίνεται το θήραμα και οι ρόλοι δύναμης αλλάζουν μεταξύ τους, με τρόπο πιστό στο πνεύμα του μυθιστορήματος».