Επρόκειτο για την πιο σημαντική απόφαση που θα λάμβανε χθες το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αλλά τελικά οι Ευρωπαίοι ηγέτες παρέπεμψαν το ζήτημα του «δανείου επανορθώσεων», ύψους 140 δισ. ευρώ, για την Ουκρανία, μέσω χρήσης «παγωμένων» περιουσιακών στοιχείων της ρωσικής κεντρικής τράπεζας, στην επόμενη συνεδρίασή τους τον Δεκέμβριο.

To τελευταίο διάστημα είχαν καλλιεργηθεί πολύ μεγάλες προσδοκίες στις Βρυξέλλες ως προς μια πολιτική συμφωνία των Ευρωπαίων ηγετών, να δώσουν δηλαδή «εντολή» στην Κομισιόν να παρουσιάσει επίσημα την πρότασή της για το εν λόγω δάνειο. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα είχε, μάλιστα, χαρακτηρίσει «σημαντική ημέρα» ως προς το ζήτημα αυτό το χθεσινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Ως είθισται, τον τελευταίο τουλάχιστον έναν χρόνο, το κείμενο των συμπερασμάτων του Συμβουλίου για την Ουκρανία εγκρίθηκε από τα 26 κράτη-μέλη της Ε.Ε., χωρίς -ακόμα μία φορά – τη συγκατάθεση της Ουγγαρίας.

Η αναφορά δε στο «επίμαχο» ζήτημα είναι σαφώς χαμηλότερη των προσδοκιών που καλλιέργησαν οι πρόεδροι των δύο ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων.

Ο λόγος του χθεσινού «ναυαγίου» οφείλεται εν πολλοίς στη μη άρση των ενστάσεων του Βέλγου πρωθυπουργού Μπαρτ ντε Βέβερ, καθώς δεν ικανοποιήθηκαν οι τρεις προϋποθέσεις που έθεσε πριν από την έναρξη της συνεδρίασης των «27», ώστε να δώσει το «πράσινο φως» για τη σχετική πρόταση.

«Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί την Κομισιόν να παρουσιάσει, το συντομότερο δυνατόν, επιλογές για την οικονομική στήριξη βάσει αξιολόγησης των χρηματοδοτικών αναγκών της Ουκρανίας», υπογραμμίζει το κείμενο των συμπερασμάτων.

Αν και η λέξη «επιλογές» αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο και για άλλα μέσα όσον αφορά την κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών του Κιέβου για τη διετία 2026- 2027, η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επανέλαβε χθες ότι θα συνεχίσει να εστιάζει στα «παγωμένα» ρωσικά περιουσιακά στοιχεία.

Πάντως, τα συμπεράσματα αναφέρουν ότι οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων θα «επιστρέψουν σε αυτό το ζήτημα στην επόμενη συνάντησή τους» χωρίς να δεσμεύονται για τελικές αποφάσεις.

Ευρωπαίοι αξιωματούχοι διαβεβαιώνουν, όμως, ότι εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να συμβεί αυτό, καθώς είναι επείγουσα η ανάγκη εξεύρεσης λύσης για το χρηματοδοτικό «κενό» της Ουκρανίας για τη διετία 2026-2027, ενώ θεωρούν ότι έως τον Δεκέμβριο θα έχουν βρεθεί τελικά λύσεις στα τεχνικά και νομικά ζητήματα που έχουν προκύψει, ενώ θα παρουσιαστούν και οι εναλλακτικές επιλογές εκ μέρους της Κομισιόν.

Ποια είναι η πραγματικότητα

Υπό την ασφυκτική «πίεση» των χρηματοδοτικών αναγκών της Ουκρανίας και λόγω απουσίας εγγυημένης στήριξης από τις Ηνωμένες Πολιτείες, στις Βρυξέλλες ψάχνουν εδώ και καιρό τρόπους να αποδώσουν «δάνειο επανορθώσεων» ύψους 140 δισ. ευρώ προς την Ουκρανία. Μια λύση που προτάθηκε από την Κομισιόν αφορά τα λεγόμενα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία.

Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των περιουσιακών στοιχείων της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας ύψους 175 δισ. ευρώ βρίσκεται στο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα Euroclear, με έδρα τις Βρυξέλλες.

Τι προτείνει η Ε.Ε.

Η πρόταση της Κομισιόν είναι να δώσει «εντολή» στη Euroclear να επενδύσει τα ταμειακά της υπόλοιπα σε χρεόγραφο της Ε.Ε. αντί στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), εξηγούν αρμόδιες πηγές, ώστε να δοθεί το λεγόμενο δάνειο επανορθώσεων στην Ουκρανία, το οποίο όμως θα εμπεριέχει αρκετούς όρους: Πρώτον, να δοθεί τμηματικά, το Κίεβο να χρησιμοποιήσει τα κεφάλαια δίνοντας προτεραιότητα σε ευρωπαϊκές αγορές, τρίτον, όταν η Ρωσία αναλάβει τα έξοδα ανοικοδόμησης της Ουκρανίας η ουκρανική κυβέρνηση να επιστρέψει το δάνειο, ώστε τότε η Ευρώπη να δώσει πίσω το ποσό στη Μόσχα. Αυτό είναι το σημείο-κλειδί της πρότασης.

Η τελευταία προϋπόθεση, σύμφωνα με την Κομισιόν, δηλαδή, αποδεικνύει ότι δεν θα υπάρχει κατάσχεση. Πρόκειται, απλώς, για δάνειο. Ομως, δεν είναι καθόλου σίγουρο εάν η Μόσχα συμφωνήσει τελικά στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας σε περίπτωση ειρηνευτικής συμφωνίας.

Ποιες είναι οι ανησυχίες του Βελγίου

Για τον λόγο αυτό, εδώ και καιρό αλλά κυρίως χθες, ο Βέλγος πρωθυπουργός Μπαρτ ντε Βέβερ ζήτησε ως αντάλλαγμα για να συμφωνήσει ως προς τη χρήση τους «πλήρη αμοιβαιότητα» ως προς τους «χρηματοοικονομικούς κινδύνους» και την παροχή ισχυρών εγγυήσεων και από τα 27 κράτη-μέλη. Ζήτησε επίσης να προστεθούν στο «κοινό ταμείο» ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, που υπάρχουν και σε άλλα κράτη-μέλη. Σύμφωνα με όσα είπε ο Βέλγος πρωθυπουργός είναι 5+1 τα άλλα κράτη-μέλη, που σήμερα «σιωπούν».

«Ποιος θα δώσει αυτές τις εγγυήσεις; Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., τόνισε μετά την ολοκλήρωση της συνόδου κορυφής. «Επειδή η Κομισιόν δεν μπορεί να υποχρεώσει τα κράτη-μέλη να υπογράψουν εγγύηση», πρόσθεσε.

Η βασική ανησυχία του Βέλγου πρωθυπουργού είναι πιθανά ρωσικά αντίποινα εάν η Μόσχα ζητήσει πίσω τα περιουσιακά της στοιχεία και οι κυρώσεις ακυρωθούν. Ο Μπαρτ ντε Βέβερ -καθώς η Euroclear έχει έδρα τις Βρυξέλλες- εμφανίζεται βέβαιος ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν θα κινηθεί δικαστικά εναντίον της χώρας. Γι’ αυτό, ζητά «εγγυήσεις», «αμοιβαιότητα» και «κοινό ρίσκο» για τους «27», να καταστεί δηλαδή η Ε.Ε. «ασπίδα» έναντι πιθανών νομικών ενεργειών της Ρωσίας.

Θεωρεί, εξάλλου, ότι η κίνηση έρχεται σε αντίθεση με το Διεθνές Δίκαιο, κάτι για το οποίο συμφωνεί και η ΕΚΤ.

Η Μόσχα, εξάλλου, θα μπορούσε με τη σειρά της να εθνικοποιήσει περιουσιακά στοιχεία ευρωπαϊκών εταιρειών, που συνεχίζουν να λειτουργούν στη χώρα, όπως η ιταλική UniCredit, η αυστριακή Raiffeisen, η ελβετική Nestle και η γερμανική αλυσίδα σούπερ μάρκετ Makro. Και το ευρώ θα μπορούσε επίσης να επηρεαστεί ως αποθεματικό νόμισμα.

«Το θέμα είναι περίπλοκο και απαιτεί αρκετές νομικές και τεχνικές διαβουλεύσεις», παραδέχονται αρκετοί Ευρωπαίοι διπλωμάτες, ενώ δεν κρύβουν και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει για την Ευρωζώνη, συνολικά, και την αξιοπιστία της ως διεθνούς αγοράς.

Χθες, πάντως, ο Βέλγος πρωθυπουργός ανέφερε ως πιθανό σενάριο «να πάει κάτι στραβά» και να χρειαστεί να αποδώσει στη Ρωσία άμεσα 140 δισ. ευρώ και γι’ αυτό έθεσε το ερώτημα για το ποιοι είναι έτοιμοι να συνδράμουν σε περίπτωση που συμβεί αυτό.

«Δεν υπήρξε καμία απάντηση από τους 27», ανέφερε ο ίδιος. Πράγματι, σύμφωνα με διάφορες κοινοτικές πηγές οι Ευρωπαίοι ηγέτες απέφυγαν να απαντήσουν στο κρίσιμο αυτό ερώτημα.

Ατυχής επικοινωνιακή διαχείριση

Αλλες πηγές θεωρούν πάντως ότι υπήρξε μια μάλλον ατυχής διαχείριση και σε ό,τι αφορά τη δημόσια επικοινωνία ενός τόσο ευαίσθητου ζητήματος, ιδιαίτερα μετά τη δημόσια στήριξη που παρείχε στην πρόταση της Κομισιόν ο Γερμανός καγκελάριος μέσω άρθρου του στους Financial Times. Κάποιοι εκτιμούν, μάλιστα, ότι η κίνηση αυτή αύξησε την πολιτική «πίεση», που δέχεται το τελευταίο διάστημα ο Βέλγος πρωθυπουργός τόσο για το ζήτημα του εγχώριου προϋπολογισμού όσο και για την επιβίωση του κυβερνητικού του συνασπισμού. Αυτή η πολιτική «πίεση» εξηγεί και σε μεγάλο βαθμό το δημόσιο ξέσπασμα του Μπαρτ ντε Βέβερ για ένα πολύ ευαίσθητο και τεχνικά δύσκολο ζήτημα.

Ομως, πλέον η στάση του Βέλγου πρωθυπουργού φαίνεται ότι έχει πυροδοτήσει νομικές επιφυλάξεις και σε άλλα κράτη-μέλη, όπως επιβεβαιώνουν διάφορες κοινοτικές πηγές.  

Εως σήμερα η Ε.Ε. έχει αποφύγει να καταφύγει στα χρήματα αυτά, ενώ ξεκαθαρίζει έναντι των σχετικών προειδοποιήσεων της Ρωσίας ότι δεν θα πρόκειται για κατάσχεση (confiscation). Υπάρχει όμως περιορισμένο περιθώριο χρόνου, καθώς στόχος είναι να ξεκινήσει να χρησιμοποιεί τα χρήματα αυτά από τον Απρίλιο του 2026. Ομως, κάποια κράτη-μέλη θεωρούν πως αν και δεν πρόκειται για «κατάσχεση», ωστόσο έχει παρόμοια χαρακτηριστικά. Και επειδή το μέτρο ενδεχομένως χρειαστεί και κοινοβουλευτική έγκριση από κάποια κράτη-μέλη, ο χρόνος μετράει αντίστροφα για την επίτευξη συμφωνίας έως την ερχόμενη άνοιξη όταν το Κίεβο θα χρειαστεί έστω μια δόση από τα συνολικά 140 δισ. ευρώ.

Ποιες είναι οι επιλογές

Σε ό,τι αφορά το «δάνειο των επανορθώσεων», η Κομισιόν προτείνει να παρασχεθούν εγγυήσεις από τα κράτη-μέλη, όμως, αρκετές πρωτεύουσες αντιπροτείνουν να χρησιμοποιηθεί ο προϋπολογισμός της Ε.Ε. ως «εγγύηση», εάν, δηλαδή, ξαφνικά πρέπει να επιστραφούν στη Μόσχα 140 δισ. ευρώ. Προσώρας αυτό δεν είναι εφικτό καθώς ο νέος προϋπολογισμός δεν έχει ακόμα εγκριθεί.

Ο Βέλγος πρωθυπουργός πρότεινε παράλληλα τη συμμετοχή τρίτων εκτός Ε.Ε. χωρών, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο ή ο Καναδάς ή και η Ιαπωνία, για ένταξή τους στο εν λόγω δάνειο, που επίσης κρατούν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Η Δανή πρωθυπουργός από την πλευρά της δεν απέκλεισε και τη συμμετοχή της Νορβηγίας.

Ακόμη μία εναλλακτική λύση είναι να αναζητηθεί κοινός δανεισμός μέσω των αγορών, κάτι που αρκετά κράτη-μέλη, όπως, κυρίως, η Γερμανία, απορρίπτουν. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, τάσσεται αναφανδόν υπέρ του «δανείου επανορθώσεων» ο Γερμανός καγκελάριος.

Αυτό που ανησυχεί αρκετούς ηγέτες είναι το θέμα των εγγυήσεων σε ό,τι αφορά εθνικούς προϋπολογισμούς, γιατί τότε θα χρησιμοποιηθούν χρήματα Ευρωπαίων φορολογουμένων, κάτι που δεν θα ικανοποιήσει κανένα κράτος-μέλος, αναφέρουν κοινοτικές πηγές.

Ο χρόνος μετρά αντίστροφα

Χθες, πάντως, ακόμα μία φορά ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι απηύθυνε έκκληση να εγκριθεί το δάνειο έως το επόμενο έτος. «Τα χρήματα τα χρειαζόμαστε το 2026 και καλύτερα να τα έχουμε στις αρχές του έτους», είπε για να προσθέσει ότι «δεν ξέρω αν είναι δυνατόν, δεν εξαρτώνται όλα από εμάς».

Σε κάθε περίπτωση, ο χρόνος «πιέζει» ιδιαίτερα, καθώς ο Αμερικανός πρόεδρος δεν έχει ξεκαθαρίσει εάν θα συνεχίσει να στηρίζει οικονομικά και στρατιωτικά το Κίεβο. Η Ουκρανία, όμως, για την Ευρώπη αποτελεί «πρώτη γραμμή άμυνάς της» τονίζουν.